Danzikyan: Uluslararası dengeler açısından yeni bir döneme girdik
Agos Genel Yayın Yönetmeni Danzikyan, Ermenistan-Azerbaycan arasındaki anlaşmanın Azerbaycan'ın talepleri nedeniyle imzalanamadığını hatırlattı. Danzikyan, "Olumlu bir atmosfer var, ama adım adım ilerleyecek bu iş. Uluslararası dengeler açısından da çok yeni döneme girmiş oluyoruz. Amerika, özel şirketler aracılığıyla da olsa Güney Kafkasya'ya adım atmış oluyor. Özel şirkettekilerin hepsi herhalde teknisyen olmayacaktır. Dolayısıyla, Rusya-İran'ı da hesaba katarsak tüm dengelerin biraz sarsıldığı bir döneme girmiş oluyoruz" dedi.
Azerbaycan-Ermenistan arasındaki imzalanması beklenen anlaşma, Azerbaycan'ın öne sürdüğü koşullar nedeniyle henüz imzalanmadı. Amerika'nın Güney Kafkasya'ya yerleşmesini sağlayacak olan 99 yıllık "Uluslararası Trump Yolu" anlaşması neyi hedefliyor, koridorun önemi ne, İran bu anlaşmaya neden karşı çıktı, Rusya'nın pozisyonu ne olacak, Türkiye-Ermenistan ilişkileri nasıl etkilenecek Agos Genel Yayın Yönetmeni Yetvart Danzikyan'la konuştuk.
Yetvart Danzikyan sorularımızı şöyle yanıtladı:
Ermenistan-Azerbaycan arasında bir mutabakata varıldı. Okurlarımız için 37 yıllık süreci özetleyebilir misiniz?
37 yıllık süreci özetlemek çok zor. 90'larda Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan bağımsızlıklarını ilan etmişti. Ama Ermenistan bağımsızlığını ilan etmeden önce Karabağ'daki Ermenilerin, kendi yönetimlerine sahip olmaya yönelik gösteriler başlamıştı. Çünkü Karabağ Sovyetler Birliği'nin alan oluşturma politikası çerçevesinde Azerbaycan noktasında Ermenilerin yaşadığı özel bir bölge.
KARABAĞ'DAKİ 100 BİN ERMENİ ERMENİSTAN'A GÖÇ ETTİRİLDİ
Savaş başladı ve sonuçta 90'lardaki dengeler içerisinde Ermenistan, Ermenistan'ı Karabağ'a bağlayacak reyonları ele geçirdi. Dolayısıyla Ermenistan Karabağ arasında bir hat oluştu. Fakat ele geçirilenler Azerbaycan topraklarıydı. Yıllarca bu konuda görüşmeler sürdü. Ermenistan sonuç olarak yedi reyonu ele geçirdi ki Karabağ ile temasını kurabilsin. Çünkü Ermenistan ayrı bir yerde Karabağ ayrı yerde. '90'lar ve 2000'ler boyunca bu konuda temaslar sürdü. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatına bağlı Minsk Grubu da bir sonuç alamadı.
2020'de Azerbaycan iç savaş başlatarak, Ermenistan'la Karabağ arasındaki kendi toprakları olan yedi reyonu savaşla geri aldı. Ermenistan büyük bir mağlubiyet yaşadı, Paşinyan daha yeni iktidara geçmişti. Ve küçük bir koridor kalmıştı. Rusya'nın arabuluculuğuyla ateşkes sağlandı ve Rusya Karabağ'a kendi askerlerini yerleştirdi. Bu şekilde Ermenistan-Karabağ arasında dar bir koridor, Laçin Koridoru oluşturdu. Fakat 2022 yılında Azerbaycan o koridoru da bloke etti. Dolayısıyla Ermenistan ve Karabağ arasında hiçbir bağlantı kalmadı. Son olarak 2023 yılında Azerbaycan ordusu Karabağ'a girerek tamamen kontrol altına aldı. Bir koridor açarak Karabağ'da yaşayan yüz bin Ermeni'nin Ermenistan'a göç etmesine izin verdi. Karabağ artık tamamen Azerbaycan hakimiyetine girmiş oldu ve Azerbaycan içerisinde Ermenilerin yaşadığı bir toprak kalmamış oldu.
ERMENİSTAN TOPRAKLARINDAN GEÇSİN AMA ONUN KONTROLÜNDE OLMASIN
Dolayısıyla Azerbaycan Türkiye ile beraber yürüttükleri bu süreç boyunca Ermenistan, müttefik olmasına rağmen Rusya'nın desteğini alamamaktan şikayetçiydi ve Rusya ile ilişkileri bozuldu. Türkiye bu arada Ermenistan'a niçin ambargo uyguluyor ve temas kurmuyordu? Sen Azerbaycan topraklarını boşaltmadığın sürece biz seninle ilişki kurmayız diyordu. 2020 savaşından sonra Türkiye-Ermenistan arasında bir normalleşme süreci başladı. Fakat 2020 ve 2023 yılında olanlar sonrası, Ermenistan ve Azerbaycan arasında hala bir barış anlaşması yoktu. Ermenistan ve Azerbaycan bir barış anlaşması üzerine çalıştı, fakat Azerbaycan'ın ek talepleri oldu.
Birincisi, Azerbaycan'a bağlı fakat özerk bir bölge olan Nahçıvan ile Azerbaycan'ı birbirine bağlayacak bir yol istiyor Türkiye ve Azerbaycan. Ama bu yol, Ermenistan'dan geçmek zorunda. Türkiye ve Azerbaycan bu yola Zengezur diyor. Ermenistan bu talebi ısrarla reddetti. "Benim topraklarımdan geçecek, ama benim kontrolümde olmayacak bir yol nasıl olur" dedi. Ve Rusya, Türkiye, Gürcistan, İran, Azerbaycan ve Ermenistan'ı katan bir "barış kavşağı" projesi geliştirdi, burada da iş kilitlendi.
AZERBAYCAN'IN EK TALEPLERİ YÜZÜNDEN ANLAŞMA İMZALANMIYOR
Azerbaycan ayrıca Ermenistan'ın anayasasını değiştirmesini talep ediyordu. Çünkü Ermenistan'ın anayasasında Dağlık Karabağ'a yönelik atıfları var. Ermenistan da diyor ki; uluslararası anlaşmalar yani imzalayacağımız barış anlaşması, zaten anayasanın üzerinde olacaktır. Kaldı ki Paşinyan zaten anayasayı başka gerekçeler yönünden değiştirme çalışmaları yürütüyor. Azerbaycan ayrıca Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'na bağlı Minsk Grubu'nun dağıtılmasını istiyor. Çünkü orada Fransa var, Fransa'nın Ermenistan'la yakın bağları var, Ermenistan'a silah gönderiyor. Azerbaycan zaten galip durumda. Minsk Grubu'na da gerek yok diyordu. Fakat barış anlaşması Azerbaycan'ın bu ek talepleri yüzünden bir türlü imzalanmıyordu.
AZERBAYCAN VE ERMENİSTAN KORİDORU ABD'NİN İŞLETMESİNE İKNA OLDU
Sonuçta Amerika ortaya çıktı ve bu koridoru biz işletelim, taraflara da pay verelim dedi. Ermenistan ilk başta egemenliğimizi vermeyiz falan dedi, ama sonra Paşinyan, biz havalimanımızın işletmesini de başkasına vermiştik bu egemenliğimize helal getiren bir şey değil dedi. Sonuçta cuma akşamı 3'lü bir zirve oldu. Ve Trump görünümde bu işi çözmüş oldu. Ne oldu Amerika, Azerbaycan ve Ermenistan'ı, koridoru kendilerinin işletmesi için ikna etmiş oldu.
Saatlerce anlatılabilir bu konu, ama kısaca böyle özetlenir.
AVRUPA'DAN ORTA ASYA'YA KADAR GİDECEK BİR KORİDORDAN BAHSEDİYORUZ
ABD'nin arabuluculuğuyla imzalanmak istenen "Trump Uluslararası Koridoru" olarak adlandırılan 99 yıllık anlaşma neyi hedefliyor? ABD niye arabuluculuk yaptı?Fırsat var çünkü orada. Türkiye'den, Avrupa'dan Orta Asya'ya kadar gidecek bir koridordan bahsediyoruz, tam ortasında Ermenistan var. Türkiye ve Azerbaycan o yüzden bu koridoru biz alalım, Zengezur Koridoru olsun, Ermenistan buraya karışmasın diyor. Ermenistan da benim toprağım nasıl karışmam diyordu. Rusya bunu çözebilirdi, ama çözme imkanını, kabiliyetini kaybetti. Ukrayna savaşı yüzünden zaten başı belada. Ermenistan artık Rusya'yı bir müttefik olarak görmüyor. Azerbaycan zaten görmüyor. Çünkü artık Rusya'ya ihtiyacı yok. Kendisi petrol ve doğalgaz ülkesi. Avrupa'yla Amerika'yla ilişki kurabiliyor. Türkiye ile neredeyse tek devlet gibiler, hatta büyük ağabey oldu Azerbaycan. Türkiye Azerbaycan'ın onayı olmadan neredeyse adım atmıyor bu konularda.
YENİ BİR İPEK YOLU
Dolayısıyla Trump, Amerikan yönetimi orada bir fırsat gördü ve değerlendirdi. Eğer her şey istediği gibi olursa Amerika, Güney Kafkasya'ya yerleşmiş olacak. Rusya ile İran'ın tam ortasında, özel işletme adı altında bir bölge. Çok kritik bir yoldan, yeni bir İpek Yolu'ndan bahsediyoruz aslında. Avrupa'dan artık doğalgaz mı gönderirsiniz, TIR mı gönderirsiniz, tren mi gönderirsiniz ne istiyorsanız, fiberoptik hat bile döşersiniz? Azerbaycan'dan Çin'e kadar uzanan bir yoldan bahsediyoruz. Ticari bir işten bahsediyoruz. Kimse kimsenin kara kaşına kara gözüne bu işleri yapmıyor.
İRAN AÇISINDAN BU ANLAŞMA MAĞLUBİYET DEMEK
Bu dengeler içinde bir de İran'ın pozisyonu var. Hamaney'in danışmanlarından Velayeti, "böyle bir koridora izin vermeyiz, gerekirse askeri müdahalede bulunuruz" dedi. Rusya ve İran açısından söz konusu koridor ne anlama geliyor? Velayeti'nin açıklaması ne anlama geliyor?
Mağlubiyet anlamına geliyor. O koridor dediğimiz yer İran'ın kuzey sınırı aslında. Yani İran'ın kuzey sınırında Amerikalılar olacak. Asker gelir mi bilmiyoruz. İran'ın böyle bir şeye rıza göstermesi mümkün mü? Amerika demek İsrail demek zaten. Rusya için de arka bahçesine Amerika'nın yerleşmesi demek. Rusya ve İran'ın buna itiraz edeceğini zaten biliyorduk. Ne yapacaklar bilmiyorum açıkçası, yani savaş mı çıkartacaklar. Bu Amerikan projesinin işleyip işlemeyeceğini ilerleyen günlerde göreceğiz. İran'ın buna karşı koyacak gücü var mı yok mu? Son İsrail-İran savaşına baktığımızda yok gibi gözüküyor, ama bilemeyiz.
ANLAŞMA HENÜZ İMZALANMADI, NİYET MEKTUBU DEKLARE EDİLDİ
Şunu eklemem lazım Ermenistan-Azerbaycan barış anlaşması henüz imzalanmış değil. Beyaz Sarayda sadece bir niyet mektubu deklare edildi. Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki barış anlaşmasının imzalanması da ayrı bir soru işareti. Çünkü Beyaz Saraydaki zirveden sonra Aliyev dedi ki, Ermenistan anayasasını değiştirmediği için biz barış anlaşmasını imzalamamış olduk. Yani Azerbaycan'ın diğer talepleri sürüyor hala.
TÜRKİYE, AZERBAYCAN-ERMENİSTAN ANLAŞMASININ İMZALANMASINI BEKLİYOR
Yaşananlar çok yeni ama Türkiye-Ermenistan ilişkilerini nasıl etkiler son gelişmeler?
Türkiye Ermenistan'la olan ilişkileri önkoşulsuz başlamıştı. Ama yine de bunun bir önkoşulu olduğunu biliyorduk. O da Ermenistan'ın Azerbaycan'la anlaşması. Türkiye Beyaz Saraydaki zirveden sonra olumlu bir açıklama yaptı. Türkiye'nin derdi o yolun açılması ve Ermenistan'ın kontrolünde olmamasıydı. Şimdi Amerika'nın kontrolünde olmuş oldu. Evet orası Ermenistan toprağı, ama Amerika'nın işleteceği bir yer 99 yıllığına. Bu Türkiye'yi çok da sıkıntıya sürükleyecek bir şey değil. Türkiye bekle-gör politikası izleyecektir, ama Türkiye'nin asıl beklediği Ermenistan-Azerbaycan barış anlaşmasının imzalanması. Türkiye-Ermenistan ilişkileri açısından, normalleşme sürecinde bir adım gelişme beklemeyebiliriz, ama temkinli bir iyimserlikte olmamakta fayda var. Çünkü Türkiye hala Azerbaycan'la hareket ediyor.
İmzalanmadığı sürece bu barış anlaşması için tamamdır diyemeyiz. Tamamdır diyemediğimiz sürece de Türkiye-Ermenistan kara sınırı artık açılacak dememiz de zor olacak. Çünkü Türkiye, Ermenistan'la bütün ilişkilerini, yani iki devletin ilişkilerinin büyük bir kısmını Azerbaycan'a bağlıyor. Ermenistan Azerbaycan'la arasındaki sorunları çözsün, ben o zaman adım atarım diyor. Ermenistan bir sıkışmışlık içerisindeydi, buradan çıkmak istiyordu. Olumlu bir atmosfer var, ama çok soru işareti de var. Ermenistan-Azerbaycan barış anlaşması imzalanmadığı sürece Trump Yolu belki açılabilir ama, geri kalan kısımlarda temkinli davranmakta yarar var. Trump Yolu'nun nasıl açılacağını da bilmiyoruz zaten.
BÖLGE HALKLARI BU İŞİ KENDİ ARALARINDA ÇÖZEMEMİŞ OLDU
Eklemek istediğiniz bir şey var mı?
Uluslararası dengeler açısından yeni bir döneme girmiş oluyoruz. Amerika, Güney Kafkasya'ya özel şirket aracılığıyla olsa da adım atmış oluyor. Özel şirkettekilerin hepsi herhalde teknisyen olmayacaktır. Dolasıyla, Rusya-İran'ı da hesaba katarsak tüm dengelerin biraz sarsıldığı bir döneme girmiş oluyoruz. Rusya Ukrayna'yı işgal etmeseydi bu işi o da yapabilirdi. Oraya gelmeden, Türkiye de aslında Azerbaycan'a bu kadar tek blok halinde davranmak yerine biraz daha tarafsız bir pozisyonda olsaydı bu işi Türkiye de çözebilirdi. Türkiye Azerbaycan'la tek devlet oldu neredeyse. Eskiden tek millet iki devlet deniliyordu, artık tek millet tek devlet gibi bir durum oldu. Azerbaycan'la bu kadar bir arada olmayı tercih etmek yerine biraz daha mesafeli bir pozisyon almış olsaydı bu işi Türkiye de çözmüş olurdu. Bölge halkları kendi aralarında çözebilirdi. Bölge halkları bu işi kendi aralarında çözememiş oldular asıl meselemiz bence bu.